Vlas is terug in het Waddengebied. Omgerekend honderd voetbalvelden worden ingezaaid voor het telen van vlasvezel. De duurzame droom van Eileen Blackmore uit Zoutkamp is in een versnelling beland.
Wat begon met vier boeren in Ingwierrum en Bollingwier, die drie jaar geleden twee hectare vlas verbouwden, groeit uit naar veertien akkerbouwers die 65 hectare vrijmaken voor vlasteelt. Niet alleen in Noardeast-Fryslân, ook in Waadhoeke, Het Hogeland en Oldambt wordt dit jaar vlas geteeld ten bate van linnenproductie.
,,Echt super. Mensen reageren heel enthousiast. Geweldig dat het gelukt is om al zoveel telers hierbij te betrekken”, reageert Eileen Blackmore. De 51-jarige Zoutkampse, die is opgegroeid in Sneek, ziet steeds meer haar toekomstbeeld vorm krijgen.
Om aanbod van duurzaam linnen gemaakt van vlas mogelijk en economisch levensvatbaar te maken, is er vraag nodig. Dat is een zaak van lange adem. ,,In 2016 was ik al bezig met het maken van Fryske truien en linnen souvenirs voor Culturele Hoofdstad. Zolang heb je nodig om dit te laten landen. Het zijn kleine stapjes, voordat mensen meer vlas en meer linnen willen gebruiken.”
Weerzin tegen fast fashion
Blackmore heeft het tij mee. De negatieve kanten van fast fashion krijgen steeds meer aandacht en maakt steeds meer mensen ervan bewust dat het anders moet. ,,De kledingdumpingen in woestijnen in Chili en Afrika. De kringloopwinkels en inzamelpunten die veel te veel kleding van slechte kwaliteit krijgen, dat gaat grotendeels de oven in. Mensen willen dat niet meer.”
Ook van hennep wordt kleding gemaakt, maar vlas is het meest duurzame alternatief, zegt de ontwerpster. ,,Hennep heeft nog een chemische bewerking nodig voor het zacht genoeg is om te dragen.”
In Waadhoeke, Het Hogeland en Oldambt keert de vlasteelt ten behoeve van vezels na zeker 55 jaar afwezigheid terug (vlasteelt komt wel meer voor in het Noorden, maar dat is olievlas voor lijnolie en linoleum). Tot 1960 werd veel vlas geteeld in Noord-Nederland, maar in de tien jaar daarna is dat volledig verdwenen, vertelt Blackmore. Door de opkomst van katoen en synthetisch textiel was er geen vraag meer naar linnen.
Met de door Blackmore opgerichte netwerkketen Wad van Waarde is de omgekeerde route ingezet in het Waddengebied. Met tal van samenwerkende partijen probeert ze de Waddenregio plasticvrij te maken. Van de nabij de Waddenkust geteelde vlasvezels worden onder meer linnen tassen en zakken gemaakt, die in hetzelfde gebied plastic verpakking kunnen vervangen.
Aan de verwerking van vlas tot linnen gaat een heel proces van trekken, roten, keren, weer keren en in balen persen vooraf. Daarvoor zijn speciale machines nodig, die Wad van Waarde huurt van een bedrijf in het Zeeuwse Sluiskil.
4000 tot 5000 euro per hectare
De afgelopen jaren heeft Blackmore veel geleerd. Zoals dat de vlasteelt bewezen goed is voor de biodiversiteit en CO2 opneemt, maar ook over welke kansen er zijn en welk verdienmodel. ,,Afgelopen jaar is de helft van de Noord-Franse oogst mislukt. Maar de vraag wordt steeds groter en het grilliger weer verhoogt de prijs. Vezelvlas levert hier gemiddeld 4000 tot 5000 euro per hectare op, daar houdt de boer ongeveer de helft van over. Maar die prijs is dus heel weersafhankelijk.”
In Noord-Frankrijk, België en het zuiden van Nederland wordt bijna 100.000 hectare aan vlas geteeld. Maar die planten zijn vooral bedoeld voor luxe linnen en gaan naar spinnerijen in China, zegt Blackmore. ,,Dat moet zo goedkoop mogelijk... In Europa zijn nog maar een paar spinnerijen, in Frankrijk, Polen, Litouwen en Italië.”
Het Noord-Nederlandse vlas wordt gesponnen in het Noord-Franse Béthune bij Lille. Voorafgaand is het gewas in Zeeland eerst gezwingeld in korte en lange vezels. De korte vezel kan droog gesponnen worden, of het wordt isolatiemateriaal. Het zaad wordt gebruikt voor linoleum, of in diervoer en voedsel of tot lijnolie verwerkt of voor zaaizaad gebruikt. ,,Alles van de plant wordt gebruikt.”
De lange vezel gaat naar de nat-spinnerij in Frankrijk en wordt tot linnen geweven in – hoe toepasselijk – de voormalige textielstad Enschede. ,,Mooi, hè. Wij hebben daar een jongedame gevonden die dat voor ons doet. Ze heeft een professionele weverij, haar bedrijf heet ook Enschede Textielstad.”
Van de linnen worden vervolgens tassen en zakken genaaid in de stad Groningen. ,,Daar is nog een ander bedrijf dat linnen colberts voor ons maakt en ook loopt er een project met de productie van linnen gordijnen. Allemaal stappen naar multi-use.”
‘Keten binnen dag te rijden’
Natuurlijk zou Blackmore het liefst de hele keten van teelt en productieproces in de Waddenprovincies houden. ,,Maar onze keten is binnen één dag rijden. Dat is peanuts vergeleken met de hele wereld rond.”
Kleine stappen hoopt ze de komende jaren wel te maken. ,,In Groningen zetten we volgend jaar een droogspinnerij op voor korte-vlasvezelgaren met gerecycled katoen”, vertelt Blackmore. Daar werkt ze onder meer samen met de Hanzehogeschool en het Alfa-college (mbo). In Friesland slaat ze de handen ineen met Firda (mbo) en NHL Stenden (hbo). ,,Die scholen zijn bezig met het stimuleren van de maakkant. In de toekomst zou hier dan een dependance kunnen komen van de natspinnerij uit Béthune.”
Uiteindelijk is er in Friesland en Groningen plek voor zo’n 600 hectare vlasteelt, schat Blackmore. ,,Dan blijft er genoeg ruimte over voor voedselproductie en natuur. Dan is alles mooi in balans.”
